200 χρόνια από την γέννηση του Κάρολου (κατά κόσμον Καρλ) Μαρξ και ο κόσμος είναι διχασμένος σχετικά με αυτή την, σίγουρα γνωστή και ενδεχομένως μεγάλη, προσωπικότητα.
Ο Καρλ Μαρξ έζησε και παρήγαγε έργο στην περίοδο που είναι γνωστή σήμερα ως η Βιομηχανική Επανάσταση. Πάνω στις ιδέες του έχουν βασιστεί πολλά πολιτικά και οικονομικά κινήματα, ενώ πολλά είναι τα κινήματα που μέχρι και σήμερα έχουν το βιβλίο του (Το Κεφάλαιο) σαν ευαγγέλιο.
Υπάρχουν, ωστόσο, κι αυτοί που θεωρούν ότι οι ιδέες του Μαρξ είναι χονδροειδώς λανθασμένες και ότι ο ίδιος δεν αξίζει να αναφέρεται ανάμεσα στους μεγάλους θεωρητικούς της οικονομικής ή/και πολιτικής επιστήμης. Βέβαια, για κάθε στοχαστή υπάρχουν πολέμιοι των ιδεών του, ειδικά όταν αυτές είναι… κάποιους αιώνες παλιές. Αλλά τελικά τι ισχύει;
Τι είπε ο Μαρξ;
Ο Καρλ Μαρξ έχει πει πολλά πράγματα, τα οποία δεν μπορώ ούτε να αναφέρω, πόσο μάλλον να αναλύσω, σε ένα μικρό άρθρο. Αλλά ας πάμε στο βασικό του κομμάτι. Ο Μαρξ θεωρεί ότι οι οικονομικά ενεργοί άνθρωποι χωρίζονται σε 2 τάξεις. Αυτούς που πουλάνε την εργασία τους για να ζήσουν (και τους ονομάζει προλετάριους) και αυτούς που την αγοράζουν για να κερδίσουν χρήματα από την παραγωγή (και τους ονομάζει καπιταλιστές ή μπουρζουάδες – bourgois).
Μια μικρή παρατήρηση εδώ. Τους εμπόρους, ο Μάρξ δεν τους περιλαμβάνει στους καπιταλιστές, επειδή οι έμποροι εκμεταλλεύονται τις μεταβολές τις τιμής από την μια αγορά στην άλλη για το ίδιο αγαθό. Οι καπιταλιστές, σύμφωνα με τον Μαρξ, είναι αυτοί που εκμεταλλεύονται την υπεραξία της εργασίας για την παραγωγή.
Συγκεκριμένα ο Μαρξ λέει ότι οι πρώτες ύλες ενός αγαθού είναι πάντα πολύ χαμηλότερης αξίας από το τελικό αγαθό. Αυτό οφείλεται στον μετασχηματισμό τους σε αγαθό, το οποίο προέρχεται μέσα από την εργασία. Άρα η υπεραξία που δημιουργείται από την παραγωγή, προκαλείται από και ανήκει στους εργάτες.
Ο Μάρξ συνεχίζει με την εξής παρατήρηση. Δεν υπάρχουν αρκετά αγαθά για όλους. Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι οι προλετάριοι δεν θα έχουν σχεδόν ποτέ πρόσβαση σε αυτά. Αυτό το θεωρεί άδικο και η θεωρία του είναι ότι πρέπει όλοι να είναι ίσοι και να έχουν ίση και απεριόριστη πρόσβαση στα αγαθά.
Οι βάσεις της θεωρίας του
Η θεωρία του Μαρξ βασίζεται σε τρεις βασικές προβλέψεις.
1. Οι προλετάριοι θα αυξηθούν ποσοστιαία στον πληθυσμό, καθώς όλο και περισσότερα μέλη της Μεσαίας τάξης θα πέφτουν σε χαμηλότερα οικονομικά στρώματα.
2. Η Μεσαία τάξη θα μειωθεί ποσοστιαία, καθώς ο ανταγωνισμός από την Ανώτερη (καπιταλιστές) και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός θα έχει “θύματα”.
3. Η Ανώτερη τάξη θα μειωθεί, καθώς ο εσωτερικός ανταγωνισμός ισχύει και σε αυτή τη τάξη.
Επιπλέον ο Μαρξ θεωρεί ότι αφού οι προλετάριοι θα αυξάνονται, θα μειώνεται το βιοτικό επίπεδο την κοινωνίας, εφόσον οι προλετάριοι δεν θα έχουν πρόσβαση στα αγαθά στα οποία θα έχουν πρόσβαση οι Καπιταλιστές και επειδή όσο αυξάνεται ο διαθέσιμος αριθμός των εργατών, θα μειώνεται ο μέσος μισθός με βάση τον νόμο προσφοράς και ζήτησης.
Τελικά είχε δίκιο;
Απλή απάντηση; Όχι. Αλλά σε αυτό δε φταίει ο ίδιος. Για να είμαστε λίγο πιο ακριβείς και δίκαιοι.
Ο Μάρξ έκανε τις υποθέσεις του βασισμένος σε ότι έβλεπε και την περίοδο εκείνη, αυτά έβλεπε. Αυτό που δεν μπορούσε να προβλέψει ήταν η σφοδρή αύξηση της παραγωγικότητας που προκλήθηκε από την έλευση της μηχανής και την βιομηχανοποίηση που την ακολούθησε.
Σήμερα, ακόμα και αυτοί που ο Μαρξ θα αποκαλούσε προλετάριους αν υπάρχει θέση για αυτή τη λέξη σήμερα, εφόσον εργάζεσαι έχεις ανέσεις που οι προλετάριοι της εποχής του Μαρξ θα θεωρούσαν απόλυτη χλιδή. Και δε μιλάω για υψηλόμισθους. Ένα σπίτι πάνω από το κεφάλι σου, τηλεόραση, ψυγείο, ίσως αυτοκίνητο. Αυτά, ή μάλλον τα αντίστοιχα γιατί προφανώς τότε δεν υπήρχε τηλεόραση, ένας εργάτης της εποχής του Μαρξ ούτε να τα σκεφτεί δε μπορούσε.
Τελικά Στοχαστής ή αποτυχία;
Ο Μαρξ είχε άδικο. Αλλά δεν είχε άδικο επειδή έφταιγε ο ίδιος. Οι ιδέες του για την εποχή ήταν ιδιαίτερα ρηξικέλευθες και είχαν και έχουν φανατικό κοινό. Ο Μάρξ έκανε λάθος γιατί δεν είχε πρόχειρη μια μηχανή του χρόνου για να δει ότι μερικά χρόνια μετά η παραγωγή θα τον ξεπερνούσε. Είναι δύσκολο να προβλέψεις το μέλλον, ειδικά όταν έχεις μπροστά σου μια εξέλιξη τόσο ρηξικέλευθη όσο η έλευση της μηχανής και της μαζικής παραγωγής.
Ο Καρλ Μαρξ μπορεί να μην ήταν σωστός στις προβλέψεις και την θεωρία του, αλλά σε αυτό δε φταίει ο ίδιος. Δικαιούται να λογίζεται ανάμεσα στους κορυφαίους πολιτικούς και οικονομικούς στοχαστές, έστω και αν οι απόψεις και οι ιδέες του φαίνονται λίγο ξεπερασμένες και άστοχες σήμερα.
Νάσος Μάμαλης, Οικονομολόγος
