Δέκα χρόνια μετά την μονομερή διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου, και σχεδόν είκοσι από την αιματηρή σύγκρουση που σημάδεψε την περιοχή, η διεθνής κοινότητα έχει στρέψει και πάλι το βλέμμα της στην πιο εύφλεκτη περιοχή των Βαλκανίων, καθώς το ενδεχόμενο υλοποίησης μια συμφωνίας μεταξύ του Κοσόβου και της Σερβίας, μιας συμφωνίας επαναχάραξης των συνόρων τους, βρίσκεται εν εξελίξει από τις αρχές του έτους.
Οι σχέσεις Πρίστινας – Βελιγραδίου είναι τεταμένες που προσπαθούν να επιλύσουν τις διαφορές τους, με βασικό τους κίνητρο την ενταξιακή τους προοπτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση και κατ’ επέκταση την ισχυροποίησή τους στο διεθνές σύστημα. Στην περίπτωση του Κοσόβου φυσικά η ίδια η αναγνώρισή του ως κράτους από το σύνολο της διεθνούς κοινότητας αποτελεί την μέγιστη προτεραιότητα.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Πρόεδρος του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι και ο ομόλογός του στη Σερβία Αλεξάνταρ Βούτσιτς, έχουν βρεθεί πολύ κοντά, προκειμένου να επιτύχουν μια λύση σταθεροποίησης της κατάστασης στα Βαλκάνια, με βάση την οποία, η Σερβία θα διατηρήσει τον έλεγχο του Βόρειου Κοσόβου, βόρεια του ποταμού Ιμπάρ, με αντάλλαγμα τον αλβανικό θύλακα της κοιλάδας του Πρέσεβο.
Προκειμένου αυτή η προοπτική να αποτελέσει μια μακρόπνοη λύση που θα διασφαλίσει την σταθερότητα στην περιοχή, θα πρέπει να επιτευχθεί μια σύγκλιση μεταξύ των αντικρουόμενων θέσεων και προσδοκιών της κάθε πλευράς, στη βάση της πλήρους ειρήνευσης. Η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, Φεντερίκα Μογκερίνη, έχει ταχθεί υπέρ αυτής της προοπτικής, με την προϋπόθεση της τήρησης του διεθνούς δικαίου, ενώ την ίδια στιγμή η Γερμανία και πολλές άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανησυχούν για το ενδεχόμενο αναζωπύρωσης των εντάσεων στα Βαλκάνια.
Η επαναχάραξη των συνόρων βάσει εθνικών κριτηρίων, σε μια Ευρώπη που έχει υπερασπισθεί σθεναρά μέχρι τώρα την ανάγκη για τη διασφάλιση του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση και τον σεβασμό των εθνοτικών μειονοτήτων, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα παράδειγμα, το οποίο ενδεχομένως να ακολουθούσαν και άλλες μειονότητες σε χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, με τον κίνδυνο επανεμφάνισης νέων ενόπλων συγκρούσεων. Οι ΗΠΑ από την άλλη πλευρά, στηρίζουν την εξέλιξη αυτή, καθώς επιθυμούν διακαώς την διευθέτηση των εδαφικών διαφορών μεταξύ των δύο πλευρών, κάτι που θα επέτρεπε την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ και κατ΄ επέκταση την απομάκρυνσή τους από την επιρροή της Μόσχας, λαμβάνοντας υπόψιν την στροφή που πραγματοποίησε ο Πρόεδρος της Σερβίας προς τη Ρωσία για την διασφάλιση της στήριξής της στο όλο εγχείρημα.
Η Ρωσία από την πλευρά της έχει στηρίξει την Σερβία στο ζήτημα του Κοσόβου, καθώς δεν έχει αναγνωρίσει το τελευταίο ως κράτος, ενώ έχει δηλώσει πως θα δεχόταν ενδεχόμενη συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών. Μια τέτοια συμφωνία άλλωστε θα μπορούσε να επικαλεστεί αργότερα και η Μόσχα, όσον αφορά την εξεύρεση παρόμοιων λύσεων με τη Μολδαβία, τη Γεωργία και την Ουκρανία. Μια εξέλιξη που ασφαλώς δεν θα έβρισκε την θετική αντίδραση των ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Στο εσωτερικό του Κοσόβου ωστόσο, οι αντιδράσεις είναι έντονες από σημαντική μερίδα του πληθυσμού, δημιουργώντας ένα μεγάλο ερωτηματικό στο κατά πόσο τελικά η επίτευξη μιας λύσης μεταξύ των δυο πλευρών θα ήταν εφικτή. Η πρόσφατη κατάληψη του υδροηλεκτρικού σταθμού και των εγκαταστάσεων στην τεχνητή λίμνη Γκαζιβόντε, από τις ειδικές δυνάμεις (ROSU) της αστυνομίας του Κοσόβου, προκάλεσε την άμεση κινητοποίηση των ενόπλων δυνάμεων από την πλευρά της Σερβίας. Πρόκειται για μια διαφιλονικούμενη περιοχή, η οποία βρίσκεται στα σύνορα Σερβίας – Κοσόβου και τον έλεγχό της έχει η τοπική αυτοδιοίκηση των Σέρβων του βορείου Κοσόβου. Η στρατηγική σημασία της λίμνης αυτής, εδράζεται στο γεγονός πως από εκεί υδροδοτείται το 50% του πληθυσμού ενώ το νερό από τη λίμνη χρησιμοποιείται για την υδρόψυξη των αντιδραστήρων στον θερμοηλεκτρικό σταθμό «Obilic» κοντά στην Πρίστινα, ενώ και στην λίμνη υπάρχει φράγμα που λειτουργεί ως υδροηλεκτρικός σταθμός. Από την πλευρά της Πρίστινα, η επίσημη εκδοχή είναι πως οι δυνάμεις εκείνες βρίσκονταν στην περιοχή προκειμένου να διασφαλίσουν την ομαλή και ασφαλή επίσκεψη του προέδρου, Χάσιμ Θάτσι, η οποία ήταν προγραμματισμένη για εκείνες τις μέρες.
Η επιφυλακτικότητα και η καχυποψία η οποία γίνεται ολοφάνερη ανάμεσα στις δύο πλευρές, μέσα από περιστατικά όπως στην περίπτωση που αναφέρθηκε παραπάνω, καταδεικνύουν πως παρά τις όποιες προθέσεις αμοιβαίας συμφωνίας, είναι πολύ δύσκολο να δούμε τελικά «λευκό καπνό» μεταξύ των δύο πλευρών, καθώς τα εμπόδια είναι αρκετά μεγάλα και σοβαρά. Ακόμα και να επέλθει ωστόσο μια συμφωνία εδαφικής διευθέτησης μεταξύ των δύο πλευρών, υπάρχει πολύ μεγάλη αβεβαιότητα σχετικά με το κατά πόσο ο λαός σε κάθε πλευρά θα ήταν ικανοποιημένος και θα την στήριζε.
Πολλοί είναι εκείνοι από την πλευρά της Σερβίας που μιλούν για μια συμφωνία η οποία αν τελικά υλοποιηθεί, θα αποστερούσε από την Σερβία οριστικά την όποια μελλοντική διεκδίκηση στην περιοχή, κόντρα στην ιστορία της, ενώ πολλοί αμφισβητούν το κατά πόσο η ένταξη της Σερβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θα άξιζε αυτόν τον συμβιβασμό, σε μια περίοδο που το ίδιο το μόρφωμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει εισέλθει σε μια κρίσιμη εποχή ευρωσκεπτικισμού. Ανάλογες αντιδράσεις υπάρχουν και από την πλευρά του Κοσόβου, με τον λαό να αντιδρά έντονα μπροστά στις εξελίξεις.
Αν θα μπορούσαμε να πούμε κάτι με βεβαιότητα, είναι πως μια συμφωνία επαναχάραξης των συνόρων μεταξύ δύο χωρών στις οποίες οι αιματηρές μνήμες είναι ακόμα νωπές, θα είναι ιδιαιτέρως χρονοβόρα και επίπονη. Θα πρέπει και οι δύο πλευρές να αφήσουν πίσω τους οριστικά τον αλυτρωτισμό του παρελθόντος και να εισέλθουν σε μια νέα λογική, όπου θα ασπαστούν τις ευρωπαϊκές αξίες της προόδου, της ειρήνης και της συνεργασίας – αλληλεξάρτησης.
Παπαδοπούλου Ντάλια, MA Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών, Επιστημονική Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων
Επιμέλεια : Κουτσουράκης Στάθης, Επικεφαλής της Ομάδας Βαλκανίων – Τουρκίας του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων
