Η βία είναι ένα φαινόμενο που είναι αρκετά κοινό στις νεαρές ηλικίες και μπορεί να είναι είτε σωματική είτε ψυχολογική ή και τα δυο. Δυστυχώς τα παιδιά και ιδίως οι έφηβοι λόγω ορμών που έχουν, μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα επιθετικοί και δεν είναι τυχαίο ότι σχεδόν όλα τα παιδιά κατά την εφηβεία τους έχουν εμπλακεί σε καβγάδες και σε συμπλοκές κάτι που αποφεύγουν όσο μεγαλώνουν. Μεγάλο μέρος των βίαιων περιστατικών λαμβάνουν μέρος σε σχολικούς χώρους λόγω του μεγάλου ποσοστού του χρόνου της ημέρας που περνάνε εκεί οι νέοι.
Όπως αναφέραμε η βία μπορεί να είναι σωματική, ψυχολογική ή συνδυασμός των 2. Σαν σωματική βία εννοούμε ότι ένας αριθμός μαθητών έχει συμπλοκή όπου λύνουν τις όποιες διαφορές τους με χτυπήματα. Στο εξωτερικό σε αυτό το τομέα έχουν προστεθεί και περιστατικά ένοπλης βίας που κάποιος / κάποιοι μαθητές με την χρήση όπλων (πυροβόλων και μη) εκτελούν δολοφονικές επιθέσεις σε συμμαθητές τους.
Η Ψυχολογική βία έχει να κάνει με λεκτικές επιθέσεις, με σχολικό εκφοβισμό, με δημόσια διαπόμπευση κάποιου ή με την μη αποδοχή ενός ατόμου σε μια ομάδα. Το θύμα συνήθως ανήκει στις κατηγορίες των αριστούχων μαθητών, σε άτομα με ειδικές ανάγκες, άτομα με τυχόν διανοητική στέρηση, άτομα με χαμηλή αυτοπεποίθηση, άτομα με ομοφυλόφιλες τάσεις, άτομα με διάφορα σωματικά θέματα (πχ παχυσαρκία, κοντοί, άσχημοι κ.α.) ή τέλος ξένης προέλευσης άτομα.
Δυστυχώς τα τελευταία 20 χρόνια τα περιστατικά βίας τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη και Βόρεια Αμερική αυξάνονται με ανησυχητικό ρυθμό. Οι αιτίες είναι:
- Η οικονομική ανέχεια που δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στο σπίτι και επηρεάζει το παιδί που θα βρει μέσω της βίας μια διέξοδο
- Την έλλειψη γονέων ή έλλειψη γονικής προσοχής προς τα παιδιά. Δυστυχώς είτε λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων είτε λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος οι γονείς αμελούν την επιτήρηση των παιδιών τους
- Τέλος από ερεθίσματα που λαμβάνουν μέσα στο σπίτι όπου μπορεί να επικρατεί η βία είτε σωματική είτε λεκτική.
Το αποτέλεσμα είναι ότι πλέον έχουμε στις ΗΠΑ αρκετά περιστατικά κάθε μήνα (2 – 3 κατά μέσο όρο) όπου πραγματοποιούνται επιθέσεις με πυροβόλα όπλα σε σχολεία. Την ίδια στιγμή σε όλη την Ευρώπη συμπεριλαμβανομένου και της Ελλάδος έχει παρατηρηθεί τρομερή αύξηση βίας όπου πλέον ακόμα και μαθητές του δημοτικού κουβαλάνε μαζί τους μαχαίρια.
Μεγάλος σταθμός στην αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων ήταν η σφαγή στο Λύκειο Columbine των ΗΠΑ στις το 1999 που άφησε πίσω 15 νεκρούς (μαζί με τους 2 δράστες) και 24 τραυματίες. Τότε η Αμερική ξύπνησε και προέβη σε κάποια μέτρα. Ορισμένα από τα μέτρα αυτά είναι:
- Τοποθέτηση ένοπλων αστυνομικών στα σχολεία (School Resource Officer)
- Σε κάποιες περιοχές για να μπει κάποιος στο σχολείο πρέπει να περάσει από μεταλλικό ανιχνευτή (πχ σχολεία σε Νέα Υόρκη, Ουάσινγκτον, Βαλτιμόρη κ.α.)
- Άδεια οπλοφορίας και οπλοχρησίας σε καθηγητές στα σχολεία
- Τοποθέτηση ειδικών θυρών ασφαλείας στις σχολικές αίθουσες που θα προστατεύουν τους μαθητές μέσα (κλείδωμα και σε ορισμένες περιπτώσεις παρέχουν και αλεξίσφαιρη προστασία)
- Πιο άμεση αντίδραση της αστυνομίας σε περιστατικά τυφλής ένοπλης βίας
- Αλλαγή του κανονισμού της αστυνομίας που πλέον επιτρέπει στον αστυνομικό να πυροβολήσει για να σκοτώσει τον ανήλικο δράστη την ώρα που βάλει κατά αθώων μαθητών αποφεύγοντας το ρόλο των διαπραγματεύσεων.
Τα ίδια μέτρα σιγά – σιγά έρχονται και στην Ευρώπη. Ήδη οι αστυνομίες Φιλανδίας, Τσεχίας, Σλοβακίας και Γερμανίας έχουν λάβει κάποια μέτρα για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας με εκπαιδεύσεις αστυνομικών και υιοθέτησης μέτρων ασφαλείας στις σχολικές αίθουσες ενώ η Βρετανία συζητά τη περίπτωση υιοθέτησης του μοντέλου του σχολικού αστυνομικού.
Όμως ποίοι είναι συνήθως οι δράστες αυτών των βίαιων επιθέσεων; Σίγουρα όλοι θα θεωρήσουμε ότι είναι οι νταήδες του σχολείου. Άτομα που πολλές φορές έχουν μέσα τους αρκετή κακία και / ή κόμπλεξ και τα βγάζουν στους συμμαθητές τους. Ισχύει ο εν λόγω ισχυρισμός αλλά σπάνια θα κάνουν χρήση οπλισμού.
Όμως υπάρχει και η κατηγορία των θυμάτων του σχολικού εκφοβισμού που μπορεί να προκαλέσει βίαια επεισόδια. Ένα θύμα σχολικού εκφοβισμού ή ενός ατόμου που δεν νοιώθει να ταιριάζει σε ένα κοινωνικό σύνολο νοιώθει την πίεση να βράζει μέσα του, ενώ νοιώθουν απροστάτευτα και βρίσκουν στην αντεπίθεση την μόνη τους άμυνα και διέξοδο στο να σταματήσει το μαρτύριο τους. Έτσι βάση Αμερικάνικών μελετών συνήθως αυτοί είναι που θα λάβουν τα όπλα, θα πάνε στο σχολείο τους και θα πυροβολούν στα τυφλά σκοτώνοντας κόσμο. Ο λόγος είναι ότι το όπλο τους δίνει τη δύναμη και τη σιγουριά που νοιώθουν ότι τους λείπει. Τόσο οι δράστες του Columbine ή ο δράστης του Virginia Tech (25 νεκροί) όπως και το 85% περίπου των δραστών ήταν άτομα που δέχτηκαν σχολικό εκφοβισμό ή ήταν απομονωμένοι από την σχολική κοινότητα.
Προσωπικά θεωρώ ότι τα μέτρα των Αμερικάνων είναι ουσιαστικά η άμυνα στο φαινόμενο αλλά όχι η πρόληψη του φαινομένου. Πριν από λίγους μήνες όμως οι ΗΠΑ ξεκίνησαν μια καμπάνια ενημέρωσης του κοινού για την πρόληψη. Βάση στατιστικών το 93% των δραστών έχει ανακοινώσει το σχέδιό του σε κάποιο γνωστό του άτομο ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ το 80% των δραστών είναι άτομα που αναφέρουν συχνά και ανοιχτά το μίσος τους προς ένα κοινωνικό σύνολο (ζωγραφιές, κείμενα, ποιήματα κ.α, που προάγουν την βία). Τέλος μεγάλο μέρος των δραστών βίαιων επιθέσεων με τη χρήση οπλισμού έχει κάνει απόπειρες αυτοκτονίας. Το 97% των περιπτώσεων τα συμπτώματα έγιναν αντιληπτά από συμμαθητές του δράστη αλλά δεν το ανέφεραν σε κάποιον ενήλικα (γονέα, καθηγητή, αστυνομία).
Έτσι πρέπει όλοι να κοιτάξουμε να δούμε στα παιδιά αν έχουν τάσεις αυτοκτονίας, τάσης μίσους, αν αναφέρουν την εκτέλεση μιας βίαιας πράξης, αν γίνονται θύματα εκφοβισμού και τέλος αν είναι πολύ κλειστά στον εαυτό τους. Αυτός ο έλεγχος πρέπει να γίνει από όλους γονείς, καθηγητές, φίλους. Όμως το πιο σημαντικό είναι οι γονείς να ασχοληθούν πιο πολύ με τα παιδιά τους. Έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που είχαν στενή παρακολούθηση από τους γονείς τους και τους καθηγητές τους, έχουν πολύ λιγότερες πιθανότητες να γίνουν δράστες.
Τέλος θεωρώ ότι το θέμα παιδείας παίζει ένα σοβαρότατο ρόλο. Έτσι ακούμε ότι συνεχώς ότι ότι η διάθεση όπλων, όπως γίνεται στις ΗΠΑ πρέπει να σταματήσει διότι αυτό είναι το αίτιο. Όμως στην Ελβετία που όλα σχεδόν τα παιδιά έχουν επαφή με όπλα από το σχολείο, δεν έχει παρατηρηθεί αύξηση της βίας ενώ τουναντίον έχουν μειωθεί τα περιστατικά βίας στα σχολεία. Έτσι το παράδειγμα της Ελβετίας μας δείχνει το δρόμο. Πρέπει τα παιδιά να μάθουν από το σχολείο να διαχειρίζονται τα προβλήματά τους, να αποφεύγουν την βία. Οι καθηγητές και οι γονείς να εκπαιδευτούν να αναγνωρίζουν συμπτώματα βίας συμπεριφοράς και να δρουν με την κατάλληλη υποστήριξη ψυχολόγου ενώ να καταδικάζουν την βία. Τέλος πρέπει να περάσει στο παιδί η αντίληψη ότι δεν πρέπει να ντρέπεται να μιλήσει είτε στον γονέα του είτε στον δάσκαλο – καθηγητή του.
Στην Ελλάδα δυστυχώς η κατάσταση είναι τραγική και δεν υπάρχει καμία μέριμνα. Έτσι οι περισσότεροι καθηγητές δεν έχουν λάβει την απαραίτητη εκπαίδευση στην αναγνώριση και αντιμετώπιση συμπτωμάτων βίας συμπεριφοράς και bullying, υπάρχουν τρομερές ελλείψεις καθηγητών με αποτέλεσμα να μην υπάρχει καλή επιτήρηση στα σχολεία, δυστυχώς πολλοί γονείς κακομαθαίνουν τα παιδιά τους και τα αποξενώνουν από τους καθηγητές ενώ τέλος δεν υπάρχει πρόληψη στην χρήση αστυνομικών ελέγχων (μαζί με τους εκπαιδευτικούς) σε θέματα πρόληψης βίαιων περιστατικών ή χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Θεωρώ ότι το σύστημα της Ελβετίας όπου παρέχει συνεχή υποστήριξη σε παιδιά, καθηγητές και γονείς είναι το ιδανικό και με ελάχιστο κόστος (που μπορεί να αναλάβει άνετα το κράτος) να βοηθήσει ώστε να εξαλείψουμε την βία από τα σχολεία, να εξαλείψουμε τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, να μειώσουμε τη χρήση ναρκωτικών από ανήλικους και τέλος να μπορέσουμε να φτιάξουμε μια πιο καλή κοινωνία προς όλους.
Θοδωρής Δ. Σαράφης
Εκπαιδευτής Krav Maga
International Krav Maga Federation
